مجتمع آموزش عالی فقه

سید محمد حجت در بیست و هشتم شعبان سال 1310 هجری قمری در تبریز و در خانواده‌ای اهل فضل و حکمت دیده به جهان گشود.

خانواد‌اش از اهالی روستای کوه کمر مربوط به منطقه اهر و ارسباران آذربایجان بودند و نسب آنها با 25 واسطه به امام سجاد(ع) می‌رسید و از این نظر جزو سادات حسینی بودند.

او از همان ایام نوجوانی فراگیری دروس حوزه را آغاز کرد و حتی برخی کتب را بدون معلم و استاد فراگرفت و توانست آنها را تدریس هم بکند.

20 ساله بود که به نجف هجرت کرد؛ هجرتی که 19 سال به طول انجامید و او در این مدت موفق شد تا درس بزرگانی مانند حضرات آیات سید محمدکاظم یزدی، آقا سید ابوتراب خوانساری، میرزای نائینی، شیخ علی گنابادی، سید محمد فیروزآبادی و سید ضیاءالدین عراقی را درک کند و از برخی از بزرگان آن روزگار مانند حضرات آیات سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ عبدالکریم حائری یزدی، میرزای نائینی، سید ضیاءالدین عراقی و سید محمد فیروزآبادی اجازه اجتهاد و نقل روایت دریافت دارد.

ایشان پس از این مدت به قم هجرت کرد. قم در آن زمان مورد زعامت آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی قرار داشت و ایشان با آمدن آیت‌الله حجت، ارتباط نزدیکی با وی برقرار کرد و حتی جایگاه نماز جماعت خود در حرم را هم به ایشان سپرد و همین موجب شد تا آیت‌الله حجت علاوه بر تدریس، از ملازمان و همراهان شیخ عبدالکریم شود و درس ایشان پس از درس آیت الله حائری یزدی، مهم‌ترین درس حوزه علمیه قم باشد.

تنها 6 سال از آمدن آیت‌الله حجت به قم می‌گذشت که آیت الله حائری یزدی به ملکوت اعلی پیوست و بر اساس وصیت ایشان، اداره حوزه علمیه قم به سه تن از بزرگان آن روزگار یعنی حضرات آیات حجت، صدر و خوانساری واگذار شد.

چنین شد که مقلدان آیت‌الله حجت رو به فزونی می‌گذارند و با فوت آیات عظام اصفهانی و قمی‌در نجف، تعداد بیشتری از شیعیان سراسر عالم به تقلید از آیت‌الله حجت روی می‌آورند و این در حالی است که ایشان به شدت از تظاهر و شهرت دوری می‌جست و مکرراً به خطبا و فضلا گوشزد می‌کرد که از بردن نام وی در منابر و مواعظ خودداری کنند.

تلاش آیت‌الله حجت در آن سال‌ها بیشتر بر این بود که بتواند بهبودی در وضعیت معیشتی طلاب «که در آن روزگار، دوران سختی را پشت سر می‌گذاشتند» ایجاد کند. ایشان همچنین در همین سال‌ها، بنای مدرسه‌ای را پایه‌ریزی می‌کند که به مدرسه حجتیه معروف می‌شود، مدرسه‌ای با 13 هزار مترمربع مساحت.

باید گفت که بسیاری از بزرگان قدیم و فعلی حوزه علمیه قم، از شاگردان آیت‌الله سیدمحمد حجت کوه کمری هستند که از آن جمله می‌توان به حضرات آیات علامه طباطبایی، شیخ مرتضی حائری یزدی، سید حسین بدلا، شیخ ابوطالب تجلیل، سیدمحمد محقق داماد، میرزا‌هاشم آملی، لطف‌الله صافی گلپایگانی و جعفر سبحانی اشاره کرد.

از زندگی پر برکت ایشان می‌توان حکایات متعددی نقل کرد که به اختصار به دو مورد اشاره می‌کنیم.

مورد اول مربوط به زمانی است که پزشکان، ایشان را از کشیدن سیگار منع می‌کنند. در حقیقت ایشان از علمایی بودند که به سیگار کشیدن مرتب و مکرر عادت داشتند و به دلیل ابتلا به بیماری، پزشکان از ایشان می‌خواهند تا سیگار را ترک کنند. نقل است که ایشان در آن مجلس به مزاح به پزشکان می‌گویند که من این سینه را برای کشیدن سیگار می‌خواهم! پزشکان هم البته متوجه این شوخی می‌شوند و باز تأکید دارند که آیت‌الله حجت دیگر نباید سیگار بکشند. آنگاه ایشان می‌پرسد: واقعا سیگار برای من ضرر دارد؟ پزشکان هم تأیید می‌کنند و ایشان می‌فرماید: دیگر سیگار نمی‌کشم و با همین یک جمله، اراده قوی خود را نشان می‌دهد و با وجود آنکه سال‌ها سیگاری بود، با یک اراده جدی آن را ترک کرد.

حکایت دوم هم مربوط به ایام نزدیک به ارتحال ایشان است که آیت‌الله حجت جمعی از نزدیکان و وصی خود (مرحوم آیت الله سید احمد شبیری زنجانی ) را احضار می‌کند و به آنان می‌گوید که من از این بیماری فعلی سلامتی نخواهم یافت و به دیدار حق خواهم شتافت و می‌خواهم در حضور شما، مهر خود را بشکنم تا پس از من از آن سوء استفاده نشود. نزدیکان البته به ایشان امیدواری می‌دهند که ان شاء الله بهبود می‌یابید و این کار را نکنید. سپس آیت‌الله حجت  ( برای مجاب ساختن حضّار)‌استخاره‌ای می‌کند و این آیه می‌آید که « له دعوه الحق». با این استخاره بر همگان روشن می‌شود که رحلت ایشان نزدیک است.

این عالم پارسا سرانجام در سن 62 سالگی در قم دعوت حق را لبیک گفت و در همان مدرسه حجتیه به خاک سپرده شد.

از ایشان آثار متعددی به یادگار مانده است که از آن جمله می‌توان به «لوامع الانوار الغرویه فی مرسلات الآثار النبویه »، «منتخب الاحکام»، «الاستصحاب فی الاصول» و «جامع الاحادیث» اشاره کرد؛ رحمت الله علیه.

(متولد 1310،متوفی 1372 ه.ق)

آیة الله العظمی‌حاج سید محمد حجت کوه کمری،یکی دیگر از شاگردان برجسته آیة الله العظمی‌حائری و یکی از فقهای نامدار قرن چهاردهم هجری می‌باشندکه در دوران فترت،نقش اساسی در حفظ و نگهداری حوزه قم ایفا کرده است.

ولادت و نسب:

او فرزند آیة الله سید علی (ابن سید علینقی) برادر زاده آیة الله سید حسین کوه کمری تبریزی(که از مراجع معروف نجف بودند) می‌باشد. تولد ایشان در سال 1310 در تبریز،در بیت رفیع علم و ادب رخ داده و در همانجا رشد و نما نموده است.

سپس در نجف از محضر مرحوم میرزا حبیب الله رشتی و فاضل شربیانی کسب فیض نموده است،و از شاگردان شیخ الشریعة نمازی اصفهانی و آیة الله نائینی و عراقی بوده است

 آنگاه در سال 1349از نجف به قم آمده است

آقای سید علیرضا ریحان یزدی در آئینه دانشوران در مورد جلسه درس ایشان می‌نویسند:

«یکی دیگر از جلسات تدریس فقه و اصول که امروز رونقی بسزا دارد مجلس درس آقا سید محمد حجت است فضلاء و طلاب در این جلسه شرکت دارند و جای آن مدرس مدرسه دارالشفاء می‌باشد.» (1) حقیر در سال 1359 در کتاب «یکصد سال مبارزه روحانیت ج 3 ص 58 درمورد ایشان چنین آورده ام «آیة الله العظمی‌حجت کوه کمری بنیانگذار بنیاد فرهنگی بزرگ:

آیة الله حجت فقیه وارسته،مجتهد متبحر،درایه شناس و بیوگرافیست اسلامی‌متقن و اندیشمند آگاه،وی در فقه و اصول و از نظر مراتب تقوی و ورع مورد عنایت خاص استادگرانقدرش مؤسس حوزه علمیه قم قرارداشت و بارها و بارهااز طرف ایشان موردمحبت و عنایت قرارگرفته بودند،به حدی که محل نماز جماعت خود را در صحن مطهر حضرت معصومه(س)به اوواگذار نمودند و او رایکی از دو وصی شرعی خود قراردادند که انجام وظایف و مسئولیتهای حوزه در اختیار آنان بوده باشد وی در شرایط بحرانی و ایام تاریک و ظلمانی به مدت کوتاهی پس از فوت مؤسس حوزه،زعامت حوزه را همراه یاران خود در اختیار داشت و با سبک خاص علمی‌و با روش تدریس ویژه،تشنگان معارف اسلامی‌را با منابع اولیه اسلامی‌آشنامی‌ساخت.

آشنایی اجمالی:

از آبادی کوه کمر از توابع تبریز می‌باشند که تبار وی با 25 واسطه به وجود پرجودامام سجاد(ع)می‌رسد و از آن شجره طیبه شاخ و برگ و میوه می‌گیرد.او تحصیلات خود را نخست در آذربایجان،سپس در نجف اشرف از محضر آیة الله شریعت اصفهانی و آیة الله نائینی و آیة الله ضیاء عراقی انجام دادند.او اهل مطالعه و تحقیق وغور و بررسی و دقت در مسائل بود،به حدی که در اندک مدت به درجه عالیه اجتهادنائل آمدند و در اثر بدی آب و هوای نجف و ضعف مزاج،ناچار در سال 1349 ه.ق به قم مهاجرت کردند و با آن لیاقت و استعداد ذاتی و اندوخته‌های علمی‌و فضیلتی که داشت مورد توجه و عنایت خاص آیة الله مؤسس(که عاشق فضیلت و اهل آن بود)قرارگرفتند بحدی که او را در جایگاه نماز خود دستور اقامه نماز جماعت دادند و در بالای سر حرم حضرت معصومه(س)تعیین نمودند ضمن انجام نماز جماعت،به کلیه امورو مسائل مذهبی و شرعی قیام می‌ورزیدند.

 ایشان دارای حافظه قوی و ذهن نقّاد و فکر صائب بودند و در مودر حافظه شان از خودشان نقل شده است که می فرمودند: اگر 20 سال پیش حدیثی را در بحارالانوار دیده باشم با فضل الهی هم اکنون می توان بگویم عین روایت چه بوده و در کدام صفحه آن قرار داشته است.

از جمله ویژگی های ایشان می توان به اهل مطالعه بودن بسیار زیاد ایشان اشاره نمود، به گونه ای که آیت الله العظمی سبحانی در مورد ایشان می فرمایند: هر دو سال یک مرتبه کل کتابهای سطح حوزه را از جامع المقدمات تا کفایه مطالعه می فرمودند.

ویژگی ها و خصوصیات روحی آیة الله حجت:

از خصوصیات روحی آن مرحوم این بوده است که از تظاهر و خودنمائی گریزان بوده است او به اصحاب و دوستان خود همیشه توصیه داشت که از تبلیغ وترویج وی،خودداری نمایند.به اهل منبر می‌فرمودند:«راضی نیستم نام مرا بر منابرببرید.»

او از عزم و تصمیم قوی برخوردار بوده است و این اراده‌های استوار و محکم است که رجال بزرگ و تاریخ ساز را می‌سازد و بالندگی می‌بخشد مرحوم استاد شهیدمرتضی مطهری می‌نویسند:

«مرحوم آیة الله حجت یک سیگاری‌ای بود که تا کنون نظیر او را ندیده بودم گاهی سیگار او از سیگار دیگر بریده نمی‌شد بعضی از اوقات هم که می‌برید بسیار مدتش کوتاه بود طولی نمی‌کشید که مجدداً سیگاری را آتش می‌زد در اوقات بیکاری اکثر وقتشان صرف کشیدن سیگار می‌گشت. وقتی مریض شدند و او را برای معالجه به تهران بردند،در تهران اطباء گفتند چون بیماری ریوی دارید باید سیگار را ترک کنید وبه سینه‌تان ضرر دارد ایشان ابتدا به شوخی فرموده بودند:من این سینه را برای کشیدن سیگار می‌خواهم اگر سیگار نباشد سینه را می‌خواهم چه کنم؟»عرض کردند به هر حال سیگار برایتان ضرر دارد و واقعاً مضر است،ایشان فرموده بودند واقعاً مضر است گفته بودند بلی واقعاً همینطور است.فرموده بودند دیگرنمی‌کشم. یک کلمه نمی‌کشم کار را یکسره نمود یک حرف و یک تصمیم این مرد را به صورت یک مهاجر از عادت قرار داد.» (2)

قرائت فاتحه توسط حضرت آیت الله مکارم بر سر مزار حضرت آیت الله حجت

آثار و خدمات:

ایشان دارای آثار ارزنده و خدمات برازنده‌ای بودند که یکی از آثار بلند ایشان احیاء تفسیر بزرگ «التبیان »تألیف شیخ بزرگوار طوسی (اعلی الله مقامه الشریف) می‌باشد.

و از خدمات درخشان ایشان،ایجاد و احداث مدرسه بزرگ حجتیه قم است که در هشت هزار متر مربع با126 حجره روشن و مجهز است(البته با مهندسی و طراحی خودشان) هم اکنون مورد استفاده و بهره برداری طلاب و فضلا می‌باشد و تا کنون فضلای نامداری از آن مدرسه برخاسته‌اند.

یکی دیگر از خدمات ایشان،‌کتابخانه نفیس و ذی قیمتی است که در قلب مدرسه حجتیه جا گرفته است و در تأسیس و راه اندازی آن دانشمند محترم حجت الاسلام و المسلمین حاج آقا مهدی حائری امام جماعت مسجد ارک تهران نقش موثر و هکاری تمام داشته است واکنون هزاران جلد کتاب متنوع و نفیس در زمینه های کتب درسی طلاب،‌تفسیر،‌ادبیات، اخبار و احادیث و رجال و تاریخ و سایر موضوعات می باشد و طلاب ساکن و محصل مدرسه و اساتید و دیگر طبقات، طبق وقفنامه می توانند از آن استفاده نمایند.

در مخزن این کتباخانه بیش از 75000 جلد کتاب و 1038 نسخ خطی نفیس و بیش از 3000 نسخه کتاب چاپ سنگی نگهداری می شود که مجموع نسخ خطی و نسخ چاپ سنگی از زمان حیات آن مرحوم به این طرف به یادگار مانده است.